Het rapport ‘Geen Tweederangsburgers’ van de commissie Roemer over de woon- en werkomstandigheden van arbeidsmigranten heeft de aandacht opnieuw gevestigd op de leefomstandigheden van arbeidsmigranten in Nederland. Naast de woon- en werkomstandigheden zijn er ook toenemende vraagstukken die te maken hebben met arbeidsverhoudingen.
Kern van het advies is “… dat we arbeidsmigranten moeten behandelen als gelijkwaardige en volwaardige deelnemers van onze samenleving, en dat we onze regelgeving daar ook op moeten inrichten …”. Het rapport is zeer operationeel en op regelgeving gericht. Regelgeving wordt ingezet om aan deelnemers in dit arbeidsproces richting te geven en randvoorwaarden te stellen.
Met aantallen van meer dan 0,5 miljoen personen worden cultuurverschillen en verschillen in drijfveren van belang. Welke cultuurverschillen zijn er tussen de Poolse en Bulgaarse arbeidsmigranten en de Nederlandse cultuur. Welke effecten hebben deze verschillen op de gedrag- en communicatieprofielen? Via regelgeving worden andere culturele verhoudingen ‘gelijkgetrokken’ met de verhoudingen die binnen een andere cultuur gelden.
DISCvision is gespecialiseerd in het inzichtelijk maken van gedrag- en communicatieverschillen tussen leefstijlen en de consequenties voor wonen-, zorg- en welzijnsbeleving van burgers. De voorliggende bijdrage richt zich op het verkennen van enkele gedrag- en communicatie verschillen tussen leefstijlen en tussen culturen. Het DISC model bestaat uit twee dimensies, waarmee vier kwadranten worden gedefinieerd: Daadkrachtig, Interactief, Serieus en Correct.
Het DISC model is een internationaal model dat in meer dan 50 landen wordt toegepast om gedragsstijlen en communicatievoorkeuren van mensen te bepalen. Deze beschrijvingen van individuen geven echter nog niet direct inzicht in de verschillen tussen mensen, die hun oorsprong vinden in de verschillen tussen landen en culturen. Nederland heeft te maken met het huisvesten van arbeidsmigranten uit verschillende culturen.
Voor het vergelijken van culturen binnen het DISC leefstijl model gebruiken wij de inzichten van professor Hofstede. Hofstede, organisatiedeskundige en antropoloog, geniet met name bekendheid door het door hem geformuleerde cultuurmodel. Dit model maakt gebruik van bepalende kenmerken die een specifieke cultuur in meerdere of mindere mate bezit. De positionering van de landen ten opzichte van elkaar is gedaan op basis van zoveel mogelijk gelijksoortige waarnemingen van professor Hofstede.
Professor Hofstede beoordeeld de culturele verschillen, naast individualisme versus collectivisme:
De landen van de Europese Unie hebben over het algemeen meer een meer individualistischere cultuur. Binnen Europa bestaan er voornamelijk D of C georiënteerde culturen. Binnen de Europese context zien we op een aantal vlakken ook verschillen tussen, de individualistisch georiënteerde, EU landen. In de onderstaande figuur (IVR) zien we, op een tijdstip in de tijd waarin mondmaskers nog niet overal verplicht waren, een verschil in de politieke standpunten tussen noord en Zuid Europa. 
Als we Polen op de verschillende culturele assen afzetten tegen Nederland dan wordt duidelijk dat de Poolse cultuur een sterk hiërarchische structuur heeft met een grote afstand tussen de werknemer en manager. De Nederlandse cultuur is ook een stuk meer ‘feminine’, wat staat voor een minder sterke rolverdeling tussen mannen en vrouwen. In Polen wordt het gedrag veel bepaald door sociale normen en minder door persoonlijke overtuigingen zoals in Nederland het geval is. Over het algemeen zijn Polen geneigd om eerder voor veiligheid te kiezen dan te grote risico’s te nemen.
De samenhangende balans van de onderlinge verhoudingen in Nederland op de verschillende dimensies is, zoals in het schema te zien is, totaal verschillend ten opzichte van het evenwicht in de Poolse cultuur. Het van toepassing verklaren van de Nederlandse rechten en plichten voor de Poolse arbeidsmigranten is moreel volstrekt logisch. De culturele normen en waarden verschillen zodanig dat het uiten van onvrede over het uitvoeren van de nieuw verkregen rechten makkelijk kan leiden tot wederzijds cultureel onbegrip en wrijving.
Bulgarije is een van de weinige landen in Europa met een sterke collectivistische cultuur. In een collectivistische cultuur staat niet vaak het individu maar de groep centraal. Dit is ook vaak terug te zien op de werkvloer en in het zakenleven. In een collectivistische cultuur is men sneller geneigd familieleden aan te stellen op belangrijke posities. Bulgaarse gastarbeiders zullen sterk geneigd zijn om met elkaar op te trekken en beter opereren als ze samen in een team zitten
Het gaan werken in een ander land brengt onzekerheden met zich mee. De pioniers, zij die het eerste vertrekken, kennen de grootste onzekerheden. Zij zijn ondernemend, durven risico’s te nemen en hebben een optimistische kijk op de toekomst. De DISC leefstijl profielen die hierbij horen zijn het D en I profiel. Zij zijn flexibel en zakelijk in hun karakter. Zij zijn de wegbereiders voor de arbeidsmigranten die daarna in hun voetsporen treden. De volgers hebben vaker S en C profielen. De D en I profielen zullen zich, ten opzichte van de volgers, ontwikkelen als ondernemers, leiders en coördinatoren. Het zijn de D en I profielen die de S en C profielen naar Nederland leiden.
Het zijn ook deze ondernemende D profielen die vaker een commerciële rol zullen zijn gaan spelen in de aanvoer van nieuwe arbeidsmigranten. Zij spelen in het land van afkomst en in het land waar de arbeidsmigrant werkt een leidinggevende rol. Met name de S profielen, een profiel die kenmerkend is voor een grotere vertegenwoordiging van lagere lonen en meer eenvoudige uitvoerende werkzaamheden, kennen een grotere afhankelijkheid van anderen. Het is de tegenstelling tussen D en S profielen die vaker zal worden aangetroffen in minder wenselijke arbeids- en woon situaties.
In de DISC leefstijlfiguur is op basis van onderzoek onder Nederlanders hoe de verschillende DISC leefstijlprofielen reageren op minder wenselijke situaties waarin ze terecht zijn gekomen. Voor arbeidsmigranten geldt hetzelfde.
De huisvesting van de arbeidsmigranten levert de nodige problemen op. Deze problemen hangen, naast alle elementen die in het rapport van de commissie Roemer staan, ook samen met zowel cultuurverschillen als met leefstijlverschillen. De specifieke arbeidsmilieus versterken het ontstaan van specifieke separate gemeenschappen binnen de Nederlandse setting. De aandacht in de Nederlandse politiek zal in de toekomst vaker leiden tot het aan de oppervlakte komen van conflicten. De oplossing kan alleen verkend worden door deze culturele verschillen in combinatie met de verschillen in DISC leefstijlen in kaart te brengen. (Verkennen van de cultuur-, gedrag- en communicatieverschillen tussen arbeidsmigranten uit polen en bulgarije en de nederlandse cultuur op basis van hofstede en disc leefstijlen. Maart 2021)
Voor meer informatie: Douwe Reitsma
